„Mów dziecku, że jest dobre, że może, że potrafi”
(Janusz Korczak)
To motto umieściłam we wstępie do innowacyjnego programu pod tytułem „Sensoplastyka – kreatywne brudzenie się”, który powstał w odpowiedzi na potrzeby uczniów z niepełnosprawnością intelektualną znaczną i umiarkowaną. Wyglądało to tak: rozłożyliśmy farby do malowania i zanim dobrze zorganizowałam miejsce do pracy, paluszki dzieci już były w słoiczku z atrakcyjną czerwienią, a zaraz potem w buzi. Zanim powyginaliśmy plastelinę, trzeba było koniecznie spróbować, jak ona smakuje. Proszę sobie wyobrazić, co się działo, kiedy piekliśmy świąteczne pierniczki – na szczęście odrobina surowego ciasta jeszcze nikomu nie zaszkodziła. I tu zapaliła mi się żarówka w głowie – skoro moi podopieczni muszą wszystkiego posmakować, to musi to być dla nich przede wszystkim bezpieczne. A przy okazji może uda się, że dodatkowo będzie smaczne? W ten sposób odkryłam sensoplastykę.
Autorką tej metody jest Izabela Anna Stefańska. Nazwa zajęć wywodzi się od angielskiego słowa sense, oznaczającego zmysł, odczucie. Sensoplastyka wpływa na stymulację wszystkich zmysłów: węchu, wzroku, dotyku, słuchu, smaku. Stymulując receptory, jednocześnie wpływamy na rozwój połączeń nerwowych w mózgu. Im więcej tych połączeń, tym sprawniej przebiegają wszystkie procesy analizy i syntezy w umyśle dzieci.
Najprościej mówiąc, są to zajęcia plastyczne z wykorzystaniem wszelkiego rodzaju kolorów, faktur, konsystencji, a nawet smaków. Sensoplastyka ma oddziaływać na wszystkie zmysły jednocześnie i pomóc dziecku rozwijać niczym nieskrępowaną aktywność na wszelkich płaszczyznach. Mój pogram, stworzony zgodnie z zasadami opracowanymi przez Izabelę Annę Stefańską, skierowany jest do dzieci o różnym stopniu nie- pełnosprawności intelektualnej, ze sprzężeniami niepełnosprawności, a także z autyzmem.
Cel główny:
Wspieranie dzieci z niepełnosprawnościami w rozwoju i funkcjonowaniu poprzez stymulację wszystkich zmysłów: węchu, wzroku, dotyku, słuchu, smaku.
Cele szczegółowe:
Zajęcia o charakterze warsztatowym prowadzone są najczęściej w niewielkich grupach, liczących od kilku do kilkunastu uczestników. Warsztaty mogą być prowadzone także w systemie zajęć indywidualnych. Program i dynamika zajęć są dostosowane do indywidualnych potrzeb i predyspozycji uczestników. Wszystkie materiały używane podczas zajęć są bezpieczne dla dzieci, zazwyczaj także jadalne. W trakcie zajęć wykorzystywane są metody i sposoby twórczego wspierania rozwoju dziecka oparte na coachingu. Oznacza to, że dziecko jest traktowane jako podmiot, który poznaje siebie i otaczający go świat w sposób aktywny, a wiedza, którą zdobywa, wpływa na jego sposób postrzegania świata i zachowanie.
Podczas zajęć należy zapewniać dzieciom bezpieczną przestrzeń do doświadczania, pozwolić indywidualnie poznać specyfikę danego materiału. Nie ograniczamy aktywności twórczej dzieci, dajemy prawo do wyrażania swoich uczuć i emocji. Uważnie obserwujemy, nie pospieszamy, nie krępujemy ich aktywności własnym instruktażem, wzorami do odtwarzania czy własnym poczuciem estetyki. Podczas zajęć zwracamy uwagę na słownictwo, opisujemy kolory, kształty, faktury, tekstury oraz zachodzące przemiany. Wspieramy w ten sposób obszar rozwoju poznawczego.
Jak pisze Renata Wójcik, prowadząca pracownię „Kwitnące Umysły”, sensoplastyka jest ważnym elementem procesu rewalidacyjnego w pracy z dziećmi o obniżonej sprawności intelektualnej i w istotny sposób wpływa na ich rozwój. W procesie twórczym angażują się wszystkie sfery psychiki dziecka, uczestniczą poszczególne receptory, aktywizują się procesy poznawcze i emocjonalne. Dziecko, tworząc, przekazuje swoje przeżycia i do- świadczenia, wyraża własne emocje. W niektórych wypadkach jest to jedyna dostępna możliwość wypowiedzi dla dzieci z niepełnosprawnościami.
W trakcie zajęć bawimy się masami bezkształtnymi oraz tworzywami łatwo przekształcalnymi i sypkimi. Dzieci lepią, sypią, gniotą, malują, manipulują całymi dłońmi, nadgarstkiem, kciukami, palcem przez punktowanie, odciskanie, formują kształty. Rodzaj twórczości zależy od indywidualnych możliwości dziecka. Aktywności tej towarzyszy polisensoryczne (wielozmysłowe) poznanie i przetwarzanie świata.
Najlepsza sytuacja jest wtedy, gdy dzieciom pozwala się na samodzielność. Jednakże to dalszy etap działalności twórczej, ponieważ w grupie dzieci z niepełnosprawnościami nie zawsze jest to osiągalne. Czasem ze względu na obiektywne trudności, które związane są z rodzajem niepełnosprawności, dziecko wymaga prowadzenia ręki, zanim w sposób świadomy zacznie podejmować samodzielną aktywność.
Podczas zajęć dbamy o:
Zgodnie z zasadami pracy tej metody niezbędnymi narzędziami oraz materiałami podczas zajęć są:
Korzyści dla dzieci wynikające z uczestniczenia w zajęciach:
Dzieciom z niepełnosprawnością intelektualną potrzebne są zajęcia pobudzające do aktywności i działania, wzbudzające uśmiech i radość. Konieczne jest więc poszukiwanie takich metod pracy, które wyzwalają ciekawość poznawczą, uczą samodzielności, rozwijają kreatywność.
Sensoplastyka na pewno jest taką metodą. Wszystkim osobom zainteresowanym zgłębianiem jej tajników polecam publikację: I.A. Stefańska, Sensoplastyka®. Materiały szkoleniowe, Lublin 2014.
Katarzyna Majchrzak
Absolwentka Uniwersytetu Szczecińskiego (pedagogika specjalna) i Wyższej Szkoły Humanistycznej (edukacja wczesnoszkolna i przedszkolna). Pracuje w Publicznej Szkole Podstawowej Specjalnej nr 25 w Szczecinie.
W naszej szkole realizowana jest innowacja programowo- edukacyjna „Sensoplastyka”.
Jest to program przygotowany i prowadzony przez Katarzynę Majchrzak.
W czasopiśmie „Refleksje” wydawanym przez Zachodniopomorskie Centrum Doskonalenia Nauczycieli ukazał się artykuł jej autorstwa przedstawiający tę metodę.
